Xây dựng là một lĩnh vực đặc thù và phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan. Để có thể hoàn thành và đưa vào sử dụng, một dự án phải trải qua rất nhiều giai đoạn, quy trình và thủ tục. Trong suốt quá trình đó, các tranh chấp có thể phát sinh từ những bất đồng, sai sót của các bên hoặc thậm chí từ những nguyên nhân khách quan khác. Do vậy, việc giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng và hiệu quả luôn là ưu tiên hàng đầu của các bên. Bài viết này sẽ tập trung phân tích các dạng tranh chấp phổ biến trong lĩnh vực xây dựng tại Việt Nam hiện nay, đồng thời đề xuất một số phương thức giải quyết hiệu quả.
Tương tự như các loại tranh chấp khác, tranh chấp xây dựng phát sinh từ việc vi phạm nghĩa vụ của các bên trong lĩnh vực xây dựng, chủ yếu được xác lập trong các hợp đồng liên quan đến dự án xây dựng, từ giai đoạn lựa chọn nhà thầu, thiết kế, thi công cho đến thanh toán và bảo hành.
Như vậy, tranh chấp xây dựng có thể được hiểu là tranh chấp phát sinh từ hợp đồng xây dựng, khi các bên phát sinh tranh chấp do quyền và lợi ích hợp pháp của mình trong hợp đồng bị xâm phạm. Do đó, cơ chế giải quyết tranh chấp xây dựng về cơ bản tương tự như cơ chế giải quyết tranh chấp hợp đồng nói chung.
Dựa trên các hợp đồng xây dựng, tranh chấp xây dựng có thể phát sinh từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Dưới đây là các loại tranh chấp xây dựng phổ biến nhất:
Về nguyên tắc, chủ đầu tư hoặc bên giao thầu có nghĩa vụ thanh toán đầy đủ (100%) giá trị hợp đồng cho nhà thầu theo thỏa thuận đã ghi nhận trong hợp đồng. Tuy nhiên, trên thực tế, tranh chấp thường phát sinh khi nhà thầu đã hoàn thành các nghĩa vụ thi công theo hợp đồng, nhưng chủ đầu tư viện dẫn nhiều lý do như: không có biên bản nghiệm thu, hạng mục thi công không bảo đảm yêu cầu về an toàn, hoặc chưa thực hiện thủ tục bảo hành… để từ chối hoặc chỉ thanh toán một phần giá trị hợp đồng.
Loại tranh chấp này có thể bắt nguồn từ cả hai phía trong quan hệ xây dựng. Về phía nhà thầu, có thể chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố chủ quan và khách quan như thời tiết, nhân công, tai nạn tại công trình,… Về phía chủ đầu tư, có thể xảy ra sai sót trong thiết kế dẫn đến thay đổi thiết kế, hoặc gặp vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng, ảnh hưởng đến các hạng mục xây dựng liên quan, kéo dài thời gian thực hiện dự án, gây thất thoát vốn và không bảo đảm tiến độ thi công theo kế hoạch.
Trong quá trình thi công, chủ đầu tư có thể yêu cầu vượt quá phạm vi công việc đã thỏa thuận, hoặc nhà thầu không thực hiện một số hạng mục thi công theo hợp đồng, từ đó phát sinh tranh chấp giữa các bên.
